Kościół w Dygowie - Najstarsza wzmianka o miejscowości Dygowo pochodzi z dokumentu wystawionego w 1276r., informującego o nadaniu kapitule kolegiackiej w Kołobrzegu przez biskupa kamieńskiego Hermanna von Gleichena jako uposażenia m. in. dochodów ze wsi Dygowo.
Pierwsza świątynia została wzniesiona w Dygowie przed 1276 rokiem, a patronat nad nią sprawowała kapituła kołobrzeska. Od 1276 r. klasztor cysterek w Koszalinie sprawował patronat nad świątynią; został on potwierdzony przez biskupa kamieńskiego Wiesława (1294 - 1296) dyplomem, wystawionym w 1295 r. Podarowali go klasztorowi Jakub i Mikołaj z rodu Borków.
W 1334 r. Dygowo przynależało do biskupa kamieńskiego Fryderyka von Eickstedt (1330 - 1343), który w 1336 r. sprzedał je Friedrichowi von Stegelitz, oraz Konradowi, scholastykowi kapituły kolegiackiej w Kołobrzegu, wykonawcom testamentu prepozyta kapituły, Konrada. Zachowały się imiona proboszczów kościoła parafialnego w Dygowie: w 1289 r. proboszcza Mikołaja, w 1356 r. proboszcza Hartmuda oraz zmarłego w 1492 r. proboszcza Hermanna Saczebena Erasmusa. Po tym roku Dygowo należało (w połowie) do dekanatu i do chóru kapituły kołobrzeskiej. Patronat nad świątynią sprawował każdorazowo (w połowie) dziekan i kantor kapituły kolegiackiej, co nie uległo zmianie, kiedy reformacja luterańska stopniowo przeobraziła życie religijne Pomorza Zachodniego oraz stosunki własności dotychczasowych dóbr kościelnych, zakonnych i kapitulnych.
Obecny kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego (parafialny) został zbudowany w XIX w. na miejscu wcześniejszego. Jest orientowany, murowany z cegły na kamiennej podmurówce, na planie prostokąta, z wydzielonym prezbiterium zakończonym trójbocznie. Od strony zachodniej wznosi się trójkondygnacyjna wieża z blendami, zakończona hełmem ceglanym w kształcie ostrosłupa. Otwory okienne i wejściowe zakończone łukiem półokrągłym. Na zewnątrz wokół murów nawy biegnie fryz arkadowy. We wnętrzu świątyni drewniana empora organowa z czynnymi organami, wsparta na drewnianych słupach. Jako w nielicznej ze świątyń nie tylko ziemi koszalińsko - kołobrzeskiej, lecz nawet terenu diecezji koszalińsko - kołobrzeskiej, w kościele parafialnym w Dygowie zostały zachowane balaski oddzielające część prezbiterialną kościoła od części nawy głównej, które podczas sprawowanych liturgii eucharystycznych - nakrywane obrusem - stanowią ołtarz przyjmowania komunii świętej przez wiernych. W ołtarzu (w prezbiterium urządzonym według liturgicznych wskazań Soboru Watykańskiego II) znajdują się natomiast relikwie, co stanowi wyraz zachowanej tradycji sprawowania eucharystii na grobie - relikwiach męczennika (świętego).
Kościół w Świelubiu - W 1159 roku Świelubie jest wymienione jako wieś, która wcześniej, bo już przed 1156 rokiem, weszła w skład własności ziemskiej premonstratensów z Grobia koło Uznamia.
Natomiast treść dokumentu biskupa kamieńskiego Hermanna von Gleichena (1251 – 1289), informującego o patronacie klasztoru benedyktynek w (Starym) Kołobrzegu (dzisiejszym Budzistowie) nad kościołem w Świelubiu, pozwala na wnioskowanie o istnieniu świątyni w tej miejscowości już w 1278 roku. Zachowane zostało imię proboszcza kościoła i parafii w latach 1417 – 1425 – był nim ksiądz Henning Gruttemaker. Wcześniej, w 1337 roku, mieszczanin koszaliński Konrad Wilk kupil od Piotra Święcy wioskę Świelubie. Właścicielem wsi był także patrycjuszowski ród Vosów.
Obecny kościół pw. św. Jana Ewangelisty (filialny parafii w Dygowie) zawiera w sobie partie pierwszej, murowanej świątyni w Świelubiu. Przyjmuje się jednak, że mury obecnej świątyni wzniesiono głównie w XV/XVI wieku. Świątynia jest orientowana, jednonawowa, z niewyodrębnionym prezbiterium, zakończonym trójbocznie. Od strony zachodniej wznosi się wieża, murowana z kamienia i cegły, lecz w przeważającej części, zwłaszcza u podstawy, z kamienia. Wieża stanowi niewątpliwie najstarszą część budowli sakralnego obiektu. W 1989 roku świątynia mocno ucierpiała na skutek pożaru. Pożar strawił wnętrze kościoła, a także korpus wieżowy, który nie został już jednak odbudowany do wysokości trzech kondygnacji sprzed pożaru.
Badania archeologiczne wykazały istnienie cmentarzyska kurhanowego w Świelubiu, datowanego na IX wiek. Cmentarzysko należało do mieszkańców grodu, typowej wspólnoty terytorialnej, w pobliskich Bardach. Prace archeologiczne pozwoliły na odkrycie zróżnicowanych pod względem wyposażenia grobów całopalnych, zawierających m.in. dirhemy arabskie oraz ozdoby skandynawskie. Cmentarzysko leży na zachód od drogi prowadzącej z Bard do Pobłocia. Na dziesiąte stulecie zostały datowane pozostałości grodziska nizinnego w Świelubiu w kształcie nieregularnego owalu, położonego w dolinie Parsęty nad prawym brzegiem rzeki.
Kościół w Kłopotowie - Miejscowość Kłopotowo jest wymieniona w dokumencie biskupa kamieńskiego Hermanna von Gleichena, uposażającym kościół parafialny we Wrzosowie oraz przyłączającym do parafii wśród sześciu wiosek także Kłopotowo.
Również dokument z 1276 roku wystawiony przez tego samego biskupa, wyliczający posiadłości i dochody Kapituły Kolegiackiej w Kołobrzegu, wymienia wśród jej dóbr Kłopotowo. W późniejszym okresie czasu miejscowość należała do rodziny von Rahmel. Świątynia w Kłopotowie musiała zostać wybudowana najpóźniej w pierwszej połowie XVI wieku, ponieważ istniała, kiedy parafia została przejęta przez wyznanie ewangelickie w 1553 roku.
Przyjmuje się, że obecny kościół pw. św. Andrzeja Apostoła (filialny parafii we Wrzosowie) został wzniesiony w XIV wieku, w wiekach późniejszych (barok) został przebudowany oraz restaurowany w XIX wieku. Po wojennych zniszczeniach został przekazany dopiero w 1973 roku diecezji koszalińsko – kołobrzeskiej, utworzonej w 1972 roku, stając się kościołem filialnym parafii we Wrzosowie. Świątynia jest orientowana, murowana z cegły i kamieni polnych, oszkarpowana, jednonawowa, na rzucie prostokąta, z niewyodrębnionym prezbiterium, zamkniętym półkoliście. Od strony zachodniej usytuowana jest prostokątna wieża, przykryta dachem siodłowym. We wnętrzu świątyni strop drewniany, belkowy, otwory okienne zamknięte półkoliście.
Tuż obok kościoła, po prawej stronie, rośnie ponad 600- letni dąb szypułkowy o obwodzie 6,8 m i wysokości 25 m. Stan zdrowotny drzewa jest przeciętny. W odległości 1,5 km na wschód od zabudowań we wsi Kłopotowo, na nieznacznym wzniesieniu przylegającym do doliny rzeki Parsęty, znajduje się jednoczłonowe grodzisko nizinne datowane na 2 poł. IX-X w. Przed wojną i następnie w latach 50- tych i 60-tych XX w. prowadzono tu badania sondażowe. Badania powojenne dostarczyły ułamków naczyń ceramicznych zdobionych, które pozwoliły określić chronologię obiektu. Bezpośrednio na południowy wschód od grodziska usytuowane jest cmentarzysko kurhanowe z okresu wczesnego średniowiecza, na którym w latach 20-tych XX wieku odkryto groby szkieletowe.
Kościół w Czerninie - Czernin został założony w średniowieczu jako wieś owalnicowa. Centralną część wsi zajmował plac z kościołem, cmentarzem i stawem.
Wokół niego, zwłaszcza po północnej stronie drogi zgrupowane były najstarsze zagrody. Wybudowania w południowej części wsi zostały wzniesione w XIX w., podobnie jak przy drodze do Dygowa i Stramnicy. Obecnie wieś przekształcona jest w wielodrożnicę z czytelnym układem owalnicowym.
Pierwsza świątynia w Czerninie została wzniesiona przed rokiem 1281. W roku tym, istniejący już kościół został konsekrowany przez biskupa kamieńskiego Hermanna von Gleichena. Uposażeniem świątyni były cztery łany ziemi oraz karczma w Czerninie, a także sześć korców zboża z Miechęcina, należącego do parafii w Dygowie. Parafia obejmowała miejscowości: Pustary, Stramnicę, Dębogard oraz Stojkowo. Patronat nad kościołem sprawowała kołobrzeska kapituła. Zachowało się imię proboszcza parafii i kościoła w Czerninie w 1289 roku – był nim kanonik kapituły kołobrzeskiej Dietrich. W 1307 roku proboszczem parafii był Johann Leutin, który wraz ze swoim bratem, Dietrichem, posiadał własną warzelnię soli w pobliżu kościoła pw. św. Mikołaja w Kołobrzegu. Przyjmuje się, że w zachowanej architektonicznej bryle świątynia została wzniesiona w XV wieku, w wieku XVII została poważnie rozbudowana, a w XIX wieku oraz w 1927 roku odrestaurowana. Dziś kościół w Czerninie jest skromną budowlą salową murowaną z kamienia i cegły, z nawą założoną na rzucie prostokąta bez wyodrębnionego prezbiterium, oraz dobudowaną nieco później, bo ok. roku 1520 masywną wieżą od zachodu. Przeprowadzone niedawno badania architektoniczne wydobyły spod grubej warstwy cementowego tynku najstarszą, wschodnią część kościoła. Według pierwotnej koncepcji miała to być dość potężnych rozmiarów świątynia trójnawowa, z wyodrębnionym prezbiterium. W pierwszej, najstarszej fazie budowy, zrealizowano prezbiterium z zakrystią.
Trójnawowy korpus albo został całkowicie zniszczony w XV w., albo też – co bardziej prawdopodobne – nigdy nie został według pierwotnej koncepcji zrealizowany. Zamierzone prezbiterium zostało zatem przebudowane i włączone w plan obecnej nawy, stanowiąc jej większą część. Badania przeprowadzane w latach 1998 – 1999 przyniosły odsłonięcie oporów tarczowych sklepień dawnej zakrystii na ścianie północnej nawy, odkryto także zarys fundamentów zakrystii. W ścianie wschodniej nawy znaleziono dwa otwory okienne z oryginalnymi gotyckimi kratami, natomiast w ścianach północnej i południowej nawy 2 gotyckie portale. Dokonane odkrycia czynią kościół w Czerninie jedną z najbardziej interesujących gotyckich świątyń Pomorza. Zachowany zabytkowy wystrój wnętrza stanowią: barokowy ołtarz, datowany na XVIII wiek, z płaskorzeźbą Ostatniej Wieczerzy oraz ambona (XVII wiek). L. Boettger przeprowadzający inwentaryzację w 1890 r. za godne odnotowania uznał trzy ośmioramienne korony mosiężne, dwie drewniane figury: NMP z Dzieciątkiem i św. Katarzyny z kołem oraz trzy średniowieczne dzwony.
Pierwotne wezwanie kościoła nie jest znane. Do 1945 r. kościół w Czerninie pełnił funkcję świątyni parafialnej. Po 1945 r. utracił swoją dawną rangę i stał się filią parafii w Dygowie. Został poświęcony 10 marca 1946 roku jako kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Kościół we Wrzosowie - Po raz pierwszy znajdujemy wzmianki o Wrzosowie w 1240 r. Wynikają one z dokumentów biskupa von Cammina, któremu książę Barnim I powierzył Stargard i wieś koło Kołobrzegu – Vressow.
Kolejny dokument biskupa kamieńskiego Hermanna von Gleichena z 1263 roku informuje o uposażeniu kościoła we Wrzosowie oraz o przyłączeniu do parafii miejscowości: Lubiechowo, Kłopotowo, Piotrowice, Jazy, Łykowo i Połomino. Od 1276 roku Wrzosowo stanowiło część uposażenia kapituły kolegiackiej w Kołobrzegu, potwierdzonego przez biskupa Hermanna von Gleichena.
Kościół pw. Przemienienia Pańskiego (parafialny) zawiera w sobie z pewnością trzynastowieczną świątynię gotycką – mimo, że uległ licznym przekształceniom. Został mocno przebudowany na przełomie XV i XVI wieku, natomiast w wieku XIX został poddany powszechnie wówczas przeprowadzanym pracom restauracyjnym. Zachował jednak cechy gotyckie niektórych elementów swej architektonicznej bryły. Z dawnych dzieł sztuki niewiele zostało, ponieważ kościół podczas wojen XVII w. był wielokrotnie plądrowany . W 1883 roku wybudowano nowe organy z miejscem dla chóru. Kościół jest murowany z cegły i kamienia polnego, oszkarpowany. Jest to świątynia jednonawowa, na rzucie prostokąta, z prezbiterium wydzielonym, zakończonym trójbocznie, z otworami okiennymi zakończonymi ostrym łukiem. Od strony północnej posiada dobudowaną zakrystię. Usytuowana od strony zachodniej wieża, na planie prostokąta z dwoma rzędami blend, jest kryta dachem siodłowym. Do bezcennych zabytków sztuki sakralnej, stanowiących od wieków wyposażenie tego kościoła i zachowanych do dziś, należą: chrzcielnica z drzewa dębowego z 1634 roku, drewniana barokowa ambona z figurami przedstawiającymi Apostołów (aktualnie przeniesiona do kościoła w Mierzynie).
Do parafii należało dawniej ok. 80 ha użytków. Znajdujący się obok kościoła stary cmentarz, otoczony smukłymi lipami, został zamknięty w 1929 roku i przeniesiony w inne miejsce, na tzw. „Brandstatte”. Na nowym cmentarzu jako pierwszy został pochowany owczarz August Kohlhase. W 1925 roku do kościoła ewangelickiego Pomorza należało 97,7% mieszkańców Wrzosowa. Wieś była wówczas czysto ewangelicka Do kościoła rzymsko-katolickiego należało wtedy tylko 8 osób.
